الگوهای جهانی، برای رونق فرودگا‌هی ایران

پیش شرط‌های سیاست گذاری توسعه پایدار زیر ساخت‌های فرودگاهی بررسی شد؛ چگونه هزینه های فرودگاهی را کاهش باید داد؟       

مونا مشهدی رجبی| پس از لغو تحریم‌ها وهمزمان با خرید هواپیما برای بازسازی و نوسازی ناوگان، کیفی سازی فرودگاه‌ها نیز از اهمیت زیادی برخوردارشده است؛چرا که بدون بستر فرودگاهی مناسب، امکان بهره مندی کامل از ظرفیت‌های ناوگان قدرتمند هم وجود ندارد. برهمین اساس ازسال‌ها قبل، برنامه‌های مختلفی برای توسعه فرودگاه‌های کشور از طریق توسعه فرودگاه‌های موجود وحتی ساخت فرودگاه‌های جدید دردستورکارقرارگرفته است که مهمترین آن را می توان تبدیل فرودگاه امام خمینی به یک شهر فرودگاهی با تمام امکاناتی که مسافران نیاز دارند دانست.

با وجود این برنامه،تشدید تحریم‌ها و کاهش پروازها، مانعی بر این مسیر شد و در سال‌های تحریم، موضوع توسعه زیرساخت‌ها با غفلت مدیران دولت گذشته روبرو شد. اما حالا با تغییر وضعیت، ساخت وتوسعه فرودگاه‌ها به موضوعی مهم تبدیل شده است اما در این بین، فاکتورها واستانداردهایی لازم است که درنظرگرفتن آنها می‌تواند برنامه‌های فرودگاهی را موفق کند. زیر ساخت‌های فرودگاهی و ارایه خدمات لازم متناسب با شمار مسافران فرودگاه و سهم مسافران کاری که از این فرودگاه عبور می کنند یا وارد کشور می‌شوند عاملی است که می تواند تاثیر زیادی در ارتقای راندمان صنعت هوایی در کشور و رشد درآمد و سودآوری آن داشته باشد. اما ساخت و توسعه فرودگاه فرایندی بسیار پر هزینه است که تامین هزینه آن هم اغلب یکی از مسایل مهم اقتصادی درهرکشور است. واگذاری فرودگاه‌ها به بخش خصوصی، جذب سرمایه‌های خارجی و یا استفاده از سرمایه‌های دولتی همگی از راهکارهایی است که برای توسعه شبکه فرودگاهی مورد استفاده قرا می گیرد.

خصوصی سازی فرودگاه‌ها تا چه اندازه ضرورت دارد

دولتی بودن یا خصوصی بودن فرودگاه‌ها مساله تازه ای در دنیای امروز است.بسیاری از تحلیل گران اقتصادی احداث و راه اندازی فرودگاه‌ها را یک سرمایه گذاری سودآور ولی با دوره خواب سرمایه بالا و ارزش بالای سرمایه اولیه می‌دانند. این مساله سبب شده است تا استقبال زیادی از طرف بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در فرودگاه‌ها وجود نداشته باشد. مطالعات انجام شده توسط آژانس بین المللی حمل و نقل هوایی نشان می دهد هنوز تعداد  زیادی از فرودگاه‌ها در دنیا دولتی هستند و دولت‌ها برای اینکه بتوانند قدرت رقابت بالاتری دراین عرصه داشته باشند از سیاست‌های مختلف بازاریابی و تامین امنیت در فرودگاه‌ها بهره بگیرند. سرمایه گذاری در توسعه فرودگاه‌ها زمان بر است و منافع مالی آن در میان مدت و دراز مدت به دست می آید. به همین دلیل تعداد سرمایه گذاران خصوصی که برای توسعه سیستم فرودگاهی در شهرها و کشورهای مختلف وارد عمل می شوند، بسیارکم است و اغلب دولت‌ها دراین زمینه فعالیت می‌کنند.

کلید باقی ماندن در بازار جهانی

فرودگاه‌ها را می‌ توان یکی از زیرساخت‌های بسیار با اهمیت درصنعت حمل و نقل هوایی دانست که برای حفظ قدرت رقابت خطوط هوایی نقش مهمی ایفا می‌ کنند. به عبارت بهتر اگر سطح خدمات رسانی در یک فرودگاه بالا باشد و استانداردهای این فرودگاه در سطح جهانی باشد، استقبال مسافران ازخطوطی که در این فرودگاه‌ها توقف دارند بیشتر می‌‌شود.

اما چگونه می‌‌توان شرایطی فراهم کرد که یک فرودگاه قدرت رقابت بالاتری داشته باشد؟ اول اینکه فرودگاه‌ها باید به روز باشند وسیاست‌ها و قوانین خود را همسو با سیاست‌ها و قوانین دنیا وضع کنند. تغیرسیاست‌های مربوط به سفرها و حفظ امنیت مسافران درتمام فرودگاه‌ها باید همسو باشد درغیراین صورت رفت و آمد از این فرودگاه‌ها با استقبال کمتری انجام می شود. از دیگر ابزارهایی که فرودگاه‌ها برای افزایش قدرت رقابت خود در فضای جهانی می‌توانند از آنها بهره گیرند می توان به ایجاد امکان استفاده تمام مسافران فرودگاه از اینترنت، ایجاد مدل‌های تجاری متنوع در فرودگاه، فراهم شدن زمینه مناسب برای ورود خطوط هوایی مختلف به فرودگاه، استفاده از سیاست‌های مناسب و پیشرفته برای حفظ امنیت مسافران و نظارت دقیق بر بارهای وارد شده به هواپیما، اشاره کرد.

از طرف دیگر مسایل مالی هم در تداوم رقابت پذیری در فرودگاه اهمیت دارد. مدیریت فرودگاه باید به گونه ای باشد که درآمد آن متناسب با هزینه‌های اجرایی آن باشد و این مساله می تواند در دراز مدت رونق نظام فرودگاهی را به همراه بیاورد.

ضرورت سرمایه گذاری مستمر

در این حوزه، موسسه مطالعات زیر ساخت‌های فرودگاهی در گزارشی نوشت: برای اجرای این طرح‌های توسعه ای در فرودگاه‌ها، باید سرمایه گذاری مستمر درفرودگاه‌ها انجام شود تا پروسه ارتقای کیفی و عملکردی و مدیریتی فرودگاه‌ها به طور مستمر انجام و زمینه برای مدیریت جریان مسافران فراهم شود. از طرف دیگر فرودگاه‌ها به منظور مدیریت موثر بازدهی‌های مالی خود باید اطلاع دقیقی درمورد هزینه‌های اجرایی داشته باشند و بتوانند اهداف استراتژیک  بزرگتری را دنبال کنند. هزینه‌های اجرایی را می توان به چند دسته تقسیم کرد که از جمله آنها هزینه تعمیر بخش انتقال بار، هزینه ساخت و نگهداری پارکینگ، هزینه تعمیر جاده‌ها و مسیرهای حرکت هواپیماها و درنهایت آسانسورها دانست. از طرف دیگرهزینه نیروی کار فعال درفرودگاه‌ها از قبیل پلیس و نیروهای امنیتی و هزینه‌های آتش نشانی را می توان از مهم ترین هزینه‌های اجرایی فرودگاه‌ها دانست.

استراتژی تعدیل هزینه ها

اولین و مهمترین کار به منظور افزایش درآمد و سود خالص در  فرودگاه‌ها را می توان تغییراستراتژی دربخش هزینه‌های اجرایی دانست. این استراتژی‌ها می تواند برای هرکشور و فرودگاهی متفاوت باشد و مهمترین تفاوت هم به دلیل وضعیت کشور و شهری که فرودگاه در آن واقع شده است، اتفاق می افتد. افرادی که مسوولیت اجرای یک پروژه فرودگاهی را برعهده دارند باید ضمن آشنایی با پتانسیل‌های موجود درمجموعه، اهداف بلند مدت و میان مدت هم داشته باشند و بدانند درکدام مسیر در حال حرکت هستند.

حرکت درمسیری که نتیجه مطلوب ندارد و ما را به هدف نمی رساند، تنها صرف هزینه ای بیهوده است. استراتژی‌های هزینه ای باید به گونه ای باشد که با نیازهای فرودگاه  و اهداف دولتی در احداث و راه اندازی آن تناسب داشته باشد.همین تناسب است که مانع از صرف هزینه‌های بیهوده در توسعه بخش‌هایی از فرودگاه می شود که منافع مالی به همراه ندارد. مثلا درشهرهای بزرگی که دو یا سه فرودگاه وجود دارد یکی از این فرودگاه‌ها را می توان فرودگاه اصلی دانست که پروازهای بین المللی دارد و دیگری برای پروازهای داخلی استفاده می شود و سومین فرودگاه هم برای پروازهای ارزان قیمت است. حال زیرساخت‌های لازم درهر یک از این فرودگاه‌ها به منظور حفظ جایگاه در بازارمتفاوت است  و هزینه لازم برای ایجاد این زیرساخت‌ها نیز با هم فرق دارد. حال تصور کنید فرودگاهی درشهرهای بزرگ و فرودگاهی دیگردر شهری کوچک است آنگاه شرایط دوباره متفاوت خواهد بود.

در جدول (مقایسه 2 نمونه فرودگاهی) دو نمونه فرودگاه در نظر گرفته شده است که یکی از آنها در شهری کوچک و در یک کشور  در حال توسعه است در حالیکه دیگری در شهری بزرگ و در کشوری صنعتی است. جدول نشان می دهد که اهداف استراتژیک  و زیر ساختهای لازم برای تحقق اهداف استراتژیک در هر یک از دو سیستم فرودگاهی متفاوت است.

مقایسه 2 نمونه فرودگاهی

پول‌ها چگونه هزینه می شود

به جز هزینه ها، درآمد هم در این حوزه بسیار اثر گذار است . به تعبیر بهتر هم هزینه را باید تقلیل داد و هم باید درآمد را افزایش داد. مطالعات نشان میدهد از مجموع درآمد فرودگاه بالغ بر۵۰ درصد صرف هزینه‌های اجرایی می شود بنابراین مدیریت درست هزینه‌های اجرایی می تواند زمینه لازم برای رشد  سودآوری صنعت حمل و نقل هوایی را فراهم کند. اما این هزینه‌های اجرایی را چگونه می توان تشریح کرد .

هزینه‌های اجرایی را می توان به سه دسته مهم تقسیم کرد، ولی اهمیت آن زمانی بیشترمی شود که بدانیم این هزینه‌های اجرایی مهمترین بخش از فعالیت‌های اقتصادی فرودگاه را به خود اختصاص می دهد و می تواند به رشد درآمد و سودآوری فروشگاه هم کمک کند. مطالعات نشان می دهد ۵۵ درصد از کل هزینه‌های اجرایی در فرودگاه‌ها صرف سه فعالیت زیرمی شود. اول روشن نگه داشتن تمام لامپ‌ها در فرودگاه و حصول اطمینان ازعملکرد درست سیستم روشنایی درفرودگاه. دوم، فعالیت‌هایی که برای حفظ قدرت رقابت ظاهری فرودگاه دربازارجهانی ضرورت دارد و سوم صرف هزینه برای یافتن فرصت‌های جدید به منظورارتقای راندمان فعالیت‌های اقتصادی و عملکرد فرودگاه.

از ۴۵ درصد هزینه‌های باقی مانده ۲۵ درصد صرف زیرساخت‌های ضروری می شود. از قبیل ایجاد زیرساخت‌هایی که مزیت‌های پایداربرای فرودگاه داشته باشد. ارتقای راندمان فعالیت‌های فرودگاهی و افزایش سطح اثر بخشی سرمایه گذاری درفعالیت‌های مهم فرودگاهی که می تواند بهبود خدمات رسانی را به همراه داشته باشد. ۲۰ درصد از کل هزینه‌های اجرایی هم برای تکمیل زیرساخت‌هایی که وجود آنها ضروری نیست ولی قابلیت‌های فرودگاه را افزایش می دهد صرف خواهد شد. این بخش درجهت ارتقای راندمان فعالیت‌های اقتصادی صرف می شود و می تواند فرودگاهی توسعه یافته تر را ایجاد کند.

نقش کیفیت خدمات رسانی

دومین مساله مهم هم کیفیت خدمات رسانی درفرودگاه هاست. خدمات رسانی به خطوط هوایی مختلفی که تمایل به توقف در فرودگاه دارند درکنار برآورده کردن انتظارات حقوقی و قانونی می تواند تضمین کننده سودآوری و درآمدزایی این صنعت باشد. درآمد زایی درکنار کنترل هزینه‌ها تضمین کننده حفظ قدرت رقابت در فضای بین المللی است. درواقع باید دربخش خدمات رسانی با استانداردهای جهانی همسو شد و تمام خدماتی که از یک فرودگاه درشهر کوچک یا شهر بزرگ انتظار می رود را ارایه داد. برای حفظ قدرت رقابت دردنیا اولین و مهمترین مساله ارایه خدمات مناسب است و این خدمات مناسب را تنها با موقعیت شناسی و ارزیابی اینکه چه گروه از افراد بیشتر درفرودگاه تردد می کنند می توان دریافت. از طرف دیگر تعداد مسافران ورودی به هر فرودگاه و هزینه ای که هر یک در فرودگاه می کنند هم اهمیت زیادی دارد.